Ryszard Bilan | Nawet gdybym chciał, to nie mam drogi powrotu

Ryszard Bilan urodził się w 1946 roku w Krakowie, pochodzi ze zasymilowanej rodziny żydowskiej. Rodzice Ryszarda przeżyli wojnę w Łodzi na aryjskich papierach, pochodzili ze Stanisławowa (obecnie tereny Ukrainy). Po wojnie wraz z rodzicami przenosi się do Kłodzka, gdzie ojciec prowadzi zakład tapicerski. W konsekwencji przeżyć okupacyjnych, matka popada w chorobę psychiczną i zostaje przeniesiona do szpitala psychiatrycznego – kontakt między nią, a synem zostaje zerwany. Ojciec zatrudnia do opieki nad synem chrześcijankę pochodzącą z centralnej Polski. Dla Ryszarda zaczyna ona pełnić rolę przybranej matki – Ryszard wiele czasu spędza także na wsi, w Żytowicach, u jej rodziny, którą - jak mówi - on sam adoptował. Jednak wkrótce Ryszard zostaje sam: jego ojciec umiera na gruźlicę, a przybrana matka zrywa z nim kontakt. Jako kilkuletni chłopiec walczy o przeżycie: doświadcza głodu i samotności, aby się utrzymać sprzedaje zegary z kukułką wynajdywane na strychach poniemieckich kamienic Kłodzka. Trafia do domu dziecka, gdzie pierwszy raz doświadcza ustabilizowanego życia. Podejmuje naukę w szkole zawodowej o profilu obróbki szkła oraz kryształów (otrzymuje dyplom szlifierza), zostaje zatrudniony w hucie szkła. Mieszka w Domu Młodego Robotnika, gdzie doświadcza obyczajowości środowiska robotniczego pełnego wulgarności, brutalności i alkoholizmu. On sam jest odmieńcem, jest wolny od nałogów: „Nie pali i nie pije”. Zaczyna naukę w technikum – zostaje wytypowany przez Niemca – przełożonego, w technikum zdaje maturę. Zostaje przeniesiony na stanowisko w Dziale Zbytu. Planuje studia na wydziale ekonomii, a także karierę artystyczną. Plany na przyszłość zostają zakłócone przez wydarzenia Marca. W 1967 roku, po wybuchu wojny sześciodniowej, pierwszy raz w swoim życiu, doświadcza antysemityzmu. Staje się obiektem co raz większego zainteresowania oraz subtelnych aluzji w życiu codziennym. W 1968 roku mieszka wraz z innymi robotnikami huty w Domu Młodego Robotnika w Szczytnej, wtedy doświadcza przemocy psychicznej i fizycznej będącej konsekwencją nagonki antysemickiej. „W tym okresie każdy mógł mi napluć w twarz, mógł mnie sponiewierać. Ja nawet nie miałem tej świadomości, że ktoś za mną stoi. Nikt. Ani państwo, żadna instytucja religijna, która powołana jest do jakiejś moralności, do jakiegoś człowieczeństwa. Wtedy, z tym kawałkiem papieru, można było ze mną zrobić wszystko. Nikt by się o mnie nie upomniał. Ja chciałem być człowiekiem, jak chciałem być Polakiem. Ja byłem przecież wychowany tutaj” – mówi. Wraz z żoną decyduje się na emigrację. Wyjeżdżają pociągiem do Wiednia; on chce jechać do Ameryki, ona do Izraela, gdzie miała rodzinę. Po przyjeździe do Izraela zostają zakwaterowani w Akko, gdzie otrzymują nowe mieszkanie, uczestniczą w ulpanie. Ryszard Bilan zdaje egzaminy wstępne na Uniwersytet Techniczny oraz do wyższej szkoły artystycznej. Obecnie Ryszard Bilan mieszka w Paryżu. Dzisiaj mówi o sobie: „Jestem człowiekiem bez przeszłości” – „Ja miałem pieskie życie, ale ja nie chciałem wyjeżdżać. Ja dla pieniędzy bym nigdy nie wyjechał”, „Trzeba było być bardzo odważnym, żeby zostać i trzeba było być bardzo odważnym, żeby wyjechać”. Zobacz drugą część rozmowy z Ryszardem Bilanem: https://youtu.be/hAToDInSevM NAZWISKO ROZMÓWCY: Ryszard Bilan WYWIAD PRZEPROWADZIŁ: Józef Markiewicz NAGRANIE: Józef Markiewicz DATA NAGRANIA: 19 października 2017 PRAWA AUTORSKIE DO NAGRANIA: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN Poznaj kolekcję historii mówionej Muzeum POLIN: https://sztetl.org.pl/pl/historia-mowiona Subskrybuj nasz kanał: https://www.youtube.com/channel/UCLTpRyEXXqGq0fR0DVcQMZw Oglądaj kanały Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN: POLIN (zapowiedzi i relacje z wydarzeń w Muzeum): https://www.youtube.com/user/mhzp2013 Wirtualny Sztetl (historia i kultura polskich Żydów): https://www.youtube.com/WirtualnySztetl Polscy Sprawiedliwi (historie pomocy udzielanej Żydom podczas Zagłady): https://www.youtube.com/user/PolscySprawiedliwi Kontakt w sprawie udostępnienia wywiadu: [email protected] #MuzeumPolin #HistoriaMówiona #marzec68